२० सप्टेंबर
प्रपंचाची आठवण । हेंच दुःखाचें कारण ॥
आपण रामापाशीं मागावें एक । ‘ तुझे इच्छेनें सर्व जगत् चालतें देख । त्यांतील मी एक पामर। रामा, तुला कसा झालों जड ? ॥ रामा, अन्यायाच्या कोटी । तूंच माय घालीं पोटीं ॥ मातेलागीं आलें शरण । त्याला नाही दिलें मरण । ऐसें ऐकिलें आजवर । कृपा करीं तूं रघुवीर ॥ दाता राम हें जाणून चित्तीं । म्हणून आलों दाराप्रति ॥ आता रामा नको पाहूं अंत । तुजवीण शून्य वाटे जगत् ॥ ज्याचा ज्याचा मी केला स्वार्थ । तें तें झालें दु:खाला कारण ॥ आतां, रामा, कोठें जाऊं । तुला टाकून कोठें राहूं ? ॥ ऐसें कोठें पाहावे स्थान । जेथें होईल समाधान ? ॥ आतां असो नसो भाव । मी रामा ! तुझा झालों देख ॥ आतां कसें तरी करीं । मी पडलों तुझ्या दारीं ॥ आता लौकिकाची चाड । नाहीं मला त्याची आवड। हें ठसावें चित्ती । कृपा करीं रघुपति ॥ आता मनास येई तसें करीं । माझें मीपण हिरोनि जाई ॥ ’
जोंवर देहाची संगति । तोंवर मी - माझें ही वृत्ति । राहील अभिमानाला धरून । तेथे न राहे कधीं अनुसंधान ॥ काळोख अत्यंत मातला । घालवायला उपाय न दुजा सुचला ॥ होता सूर्याचें आगमन । काळोख जाईल स्वत: आपण ॥ प्रपंचांतील संकटें अनिवार । माझ्या बोलण्याचा करावा विचार । आतां कष्टी न व्हावें फार ॥ प्रपंचाची आठवण । हेंच दु:खाचें मूळ कारण ॥ तेंच घोकीत बसल्यानें । न होई आनंदरूप स्मरण ॥ सुखदु:खाची उत्पत्ति । आपलेपणांत आहे निश्चित ॥ स्वार्थ म्हणजेच आपलेपण । म्हणून माझे मीच दु:खाला कारण ॥ आपण आपलेपणांत वागत गेलें । सुखदु:ख चिंता शोक यांचे मालक व्हावे लागलें ॥ अमुक व्हावें, अमुक होऊं नयें, । याचें कसे होईल, त्याचें कसे होईल, । ही चित्ताची अस्वस्थता । याचें नांव चिंता ॥ सुखदु:खें चित्ताची न राहे स्थिरता । तीच त्याची खरी अवस्था ॥ सुखदु:ख परिस्थितीवर नसतें । आपल्या जाणीवेवर अवलंबून राहतें ॥ ज्यांत एकाला सुख वाटते । तेच दुसऱ्याला दु:खाला कारण होतें ॥ दु:खाचें मूळ कारण । जगत् सत्य मानलें आपण ॥ देहानें कष्ट केले फार । त्यांतील फळाचा घेऊन आधार ॥ फळ नाहीं हातीं आलें । दु:खाला कारण तें झालें ॥ आपलें चित्त झालें विषयाधीन। नाहीं दु:खास दुसरें कारण ॥ मागील गोष्टींची आठवण । पुढील गोष्टींचें चिंतन । हेंच दु:खाला खरें कारण ॥ याला एकच उपाय जाण । अखंड असावें अनुसंधान ॥ प्रपंच न मानावा सुखाचा । तो असावा कर्तव्याचा॥ वृत्ति होऊ द्यावी स्थिर । चित्तीं भजावा रघुवीर ॥
